4.3 Het kapersnest

Zoals we hierboven reeds uitvoerig beschreven hebben, verliep de heropbouw van de stad zeer vlug. Dit was groten­deels te danken aan het Twaalfjarig Bestand (1609-1621). Samen met de vele gunsten die de aartshertogen aan de stad verleend hadden en een gun­stige economische conjunctuur[1], zorgde dit bestand voor een snelle ontwikkeling en bloei van de stad. En toch zou de hernieuwde oorlogssituatie Oostende geen wind­eieren leg­gen. Wanneer in 1622 de vijandigheden weer uit­braken, zou de kaap­vaart immers een belangrijk onderdeel van de oorlogsvoe­ring gaan uitmaken. Voor de havens Duinkerke en Oostende bete­kende dit een rijke bron van inkomen, enerzijds door de grote buit die de kapers binnen­brachten en anderzijds door de belas­tingen die men op de buit kon heffen. Met het oog op een betere organisatie en een betere controle van hoger­hand, werd reeds in 1596 een Admiraliteit in Brussel opgericht. Deze had zowel juridisch-administratieve als militaire bevoegdheden op de krijgsvloot en de kapersvloot. Na inacti­viteit tijdens het Twaalfjarig Bestand, werd er een admiraliteit opgericht in Sint-Winoks­bergen. Vandaar verhuisde ze naar Duinkerke. Maar door de voortdurende Franse vijandigheden werd ze in 1658 naar Oostende overgeplaatst[2].

Toen Spanje in 1634 vrede sloot met Engeland, koos Frankrijk openlijk de kant van Holland. Een leuke anekdote : Richelieu had vooraf reeds een verdeling van de zuidelijke Neder­lan­den tussen Frankrijk en Holland opge­maakt. Alle Vlaam­se zeesteden, van Blankenberge tot Nieuw­poort, zouden Frans worden, uitgeno­men Oostende dat vernie­tigd moest worden[3] ! In 1648 werd de vrede van Munster (tussen Spanje en Holland) gesloten. Naast de erkenning van de Verenigde Provin­ciën, moest Spanje ook toestemmen in de sluiting van de Schel­de, het Zwin en het Saskanaal[4]. Toch bracht dit verdrag geen totaal­oplossing : ook in de tweede helft van de 17de eeuw maakte de oorlog deel uit van het dagelijks leven in de Zuide­lijke Nederlanden. Bovendien brak in de jaren veertig van dezelfde eeuw een periode van stagnatie aan[5].

Vooral van Franse zijde werd er een oorlogs- en verove­ringspolitiek gevoerd. In 1658 probeerde Mazarin, de Franse eerste minister van Lodewijk XIV, Oostende met een list in te nemen. De andere partij was echter op de hoogte van zijn plannen en de Franse troepen werden met grote verliezen terug­geslagen. De Fransen slaagden er echter wel in Duinkerke te bemachtigen (definitief in 1657). En met Antwer­pen en het Zwin reeds afgesloten (1648), werd Oos­tende de belangrijkste haven van de Zuidelijke Neder­landen. Door deze omstandigheden werd het voor een stad als Brugge noodzakelijk om een directe verbin­ding met de zee te krijgen. In 1664 werd dan ook het kanaal Gent-Brugge-Plassen­dale uitgediept en in rechte lijn doorge­trokken tot Oostende. Door deze verbe­tering kon reeds in 1665 het eerste zeeschip via Oostende, Brugge en Gent, Antwerpen binnenvaren[6]. In 1672-1676 werd het kanaal voor­zien van een sluizen­complex, het Sas-Slijkens[7].

Door het ontbreken, in de tweede helft van de 17de eeuw, van een centraal en absolutistisch gezag in de Zuidelijke Nederlanden, werden ze al gauw de speelbal van het machtige en oorlogszuchtige Frankrijk. Want door het huwelijk van Lodewijk XIV met de infante Maria-Theresia, de dochter van de zieke Spaanse koning Filips IV, maakte de zonnekoning na de dood van Filips IV (1665) aanspraak op de Zuidelijke Nederlanden. Het gevolg is een aaneenschakeling van oorlogen, veldslagen, vredesbe­sprekingen en -verdragen, gebiedswinst voor de ene, verlies voor de andere...[8]. Een rechtstreeks gevolg voor Oostende was de legering van troepen van allerhan­de nationali­teit (Spaanse, Italiaanse,...).

Om de veiligheid van de inwoners te garanderen, besloot het stadsbestuur in de jaren 1677-1678[9] straatverlich­ting aan te brengen. Deze innovatie was echter geen lang leven beschoren : in de rekeningen van 1680-1681 werd er immers ver­meld hoe iemand betaald werd om de lantaarns te verwijde­ren.

Door de legering doken er heel wat kazer­nes in het stadsbeeld op. De meeste werden gebouwd in de eerste helft van de 17de eeuw en waren in het noorden van de stad te situeren (voor, aan of benoorden de Langestrate)[10]. Dit feno­meen van de ka­zer­nes wordt in het volgende hoofdstuk uitvoerig behan­deld, bij de bespreking van de maquette van Oostende, die vervaar­digd werd op bevel van Lodewijk XIV.

Wanneer we een balans opmaken van de 17de eeuw voor Oostende, kunnen we vaststellen dat de stad, na de herop­bouw, eigenlijk toch niet ten volle heeft kunnen profiteren van het wegvallen van Ant­werpen en Duinkerke. Want toen de Hollandse koopvaardij na 1648 vrij op de Iberische havens mocht varen, zou het toch Antwerpen zijn die er het meest van profiteerde, door de nabijheid van de Noord-Nederlandse havens. Daarbij kwam nog dat een minder gunstige conjunc­tuur (stagna­tie in de tweede helft van de 17de eeuw na de crisis van 1643-1644), de internationale onrust en de rivaliteit tussen Brugge en Oostende ervoor gezorgd hebben dat de echte bloei van Oosten­de op commercieel gebied er pas in de 18de eeuw gekomen is[11].

Klik hier om verder te lezen.