Sint-Catharinaplein
auteur: Gerard Vandamme
Het Sint-Catharinaplein met de erop uitlopende straten, kreeg slechts vorm in de jaren na wereldoorlog 1914-1918. Voordien was er alleen het kruispunt van de Stuiverstraat met de Leffingestraat en dit seder 1745.
Het plein ligt ongeveer centraal in wat vroeger het grondgebied was van de verdwenen middeleeuwse Sint-Catharinaparochie.
De naam Sint-Catharina krijgt soms als bijvoegsel ‘ter streep’. Dit berust echter op een foutieve interpretatie van gegevens over de ligging van enkele vroegere waterlopen. De parochie lag niet op ‘ter streep’, en wordt in de annalen meestal vermeld als ‘St. Catharina-West’(1).
De geschiedenis van die parochie – eigenlijk de voorgeschiedenis van ons huidige Westerkwartier - is wel het overlopen waard.
Tussen 948 en 954 schonk Arnulf I, de Grote, (graaf van Vlaanderen van 918 tot 965) aan de 7d -eeuwse machtige Benediktijnerabdij van Sint Rikiers (St. Riquier) in Ponthieu (2) (thans Frankrijk), door de zee afgezette gronden aan de kust, ter hoogte van het huidige Bredene. Enkele tientallen jaren eerder had de graaf zijn gebied uitgebreid tot aan de Somme, waardoor de abdij in het graafschap Vlaanderen kwam te liggen.
Monniken van de abdij stichtten hier spoedig een priorij en een bidplaats. In 1087 werd Bredene (St. Rikiers) als onafhankelijke parochie erkend. Een goede eeuw later werd daarvan Sint-Catharina als dochterparochie afgesplitst. Het juiste jaartal is onzeker, maar bestaansvermeldingen gaan van 1265 over 1222 naar 1216 (Archives Départementales de la Somme, Amiens.)(3).
Er is eerst sprake van een kapel, later van een kerk. De plaats daarvan lag in de oosthoek van de huidige Broederlijkheidstraat en de Dokter Verhaeghestraat (4).
Er zijn vermeldingen van een “priestrage”(=pastorie), een taveerne, hofsteden met hun bewoners, het kasteel “ St. Cathelinen-ten-Bogaerde (op de plaats van de latere 18de eeuwse kasteelhoeve “Blauw Kasteel”), tegel-en steenbakkerijen, turfontginningen en een aantal bruggen en speien (soort sluis, wordt ook spui genoemd, zoals de Spuikom) op verschillende waterlopen (5).
Begin 15de eeuw werd op het vaste land op het grondgebied van Sint- Catharina, een nieuwe stadskern met een nieuwe kerk van Oostende opgericht. Immers het “Oude Oostende” op het eiland “ter streep”, door herhaalde stormvloeden fel geteisterd, was vrijwel onbewoonbaar geworden. Er ontstonden jarenlange betwistingen tussen de parochie Oostende en de parochie Sint-Catharina, bijgestaan door de abt en de prior van St. Rikiers. Daaraan werd in 1440 door niemand minder dan de paus een einde gesteld (6).
Toch hielpen in 1445-1446, “den parochiepape van Sinte Kateline met zinen parochianen”, de Oostendenaars bij het graven van hun eerste haven, en dit zonder enige vergoeding tenzij 2 kannen wijn (7)!
Tijdens de beroerten en godsdienstoorlogen in de tweede helft van de 16de eeuw, werd Oostende door de Geuzen bezet en uitgebouwd tot een bolwerk tegen de Spaanse belegeraars. In 1584 werden om strategische reden, de zeewerende duinen oostwaarts van de stad doorgestoken. Hierdoor kreeg de zee vrij spel en zette bij vloed het achterland kilometers ver onder water. Sint-Catherine lag midden in het overstroomde gebied en werd onbewoonbaar. Tijdens het beleg van Oostende (1601-1604) ging de parochie volledig ten onder. Achteraf bleef alleen de kerkruïne over. Men herbruikte haar bouwstenen voor het herstellen van de Oostendse kerk. Bij het einde van de 18de eeuw waren van de Sint-Catharinakerk nog grondvesten en enige verweerde grafstenen zichtbaar. Vandaag is geen enkel spoor van de parochie overgebleven!
Het Sint-Catharinaplein met de erop uitlopende straten, kreeg slechts vorm in de jaren na wereldoorlog 1914-1918. Voordien was er alleen het kruispunt van de Stuiverstraat met de Leffingestraat en dit seder 1745.
Het plein ligt ongeveer centraal in wat vroeger het grondgebied was van de verdwenen middeleeuwse Sint-Catharinaparochie.
De naam Sint-Catharina krijgt soms als bijvoegsel ‘ter streep’. Dit berust echter op een foutieve interpretatie van gegevens over de ligging van enkele vroegere waterlopen. De parochie lag niet op ‘ter streep’, en wordt in de annalen meestal vermeld als ‘St. Catharina-West’(1).
De geschiedenis van die parochie – eigenlijk de voorgeschiedenis van ons huidige Westerkwartier - is wel het overlopen waard.
Tussen 948 en 954 schonk Arnulf I, de Grote, (graaf van Vlaanderen van 918 tot 965) aan de 7d -eeuwse machtige Benediktijnerabdij van Sint Rikiers (St. Riquier) in Ponthieu (2) (thans Frankrijk), door de zee afgezette gronden aan de kust, ter hoogte van het huidige Bredene. Enkele tientallen jaren eerder had de graaf zijn gebied uitgebreid tot aan de Somme, waardoor de abdij in het graafschap Vlaanderen kwam te liggen.
Monniken van de abdij stichtten hier spoedig een priorij en een bidplaats. In 1087 werd Bredene (St. Rikiers) als onafhankelijke parochie erkend. Een goede eeuw later werd daarvan Sint-Catharina als dochterparochie afgesplitst. Het juiste jaartal is onzeker, maar bestaansvermeldingen gaan van 1265 over 1222 naar 1216 (Archives Départementales de la Somme, Amiens.)(3).
Er is eerst sprake van een kapel, later van een kerk. De plaats daarvan lag in de oosthoek van de huidige Broederlijkheidstraat en de Dokter Verhaeghestraat (4).
Er zijn vermeldingen van een “priestrage”(=pastorie), een taveerne, hofsteden met hun bewoners, het kasteel “ St. Cathelinen-ten-Bogaerde (op de plaats van de latere 18de eeuwse kasteelhoeve “Blauw Kasteel”), tegel-en steenbakkerijen, turfontginningen en een aantal bruggen en speien (soort sluis, wordt ook spui genoemd, zoals de Spuikom) op verschillende waterlopen (5).
Begin 15de eeuw werd op het vaste land op het grondgebied van Sint- Catharina, een nieuwe stadskern met een nieuwe kerk van Oostende opgericht. Immers het “Oude Oostende” op het eiland “ter streep”, door herhaalde stormvloeden fel geteisterd, was vrijwel onbewoonbaar geworden. Er ontstonden jarenlange betwistingen tussen de parochie Oostende en de parochie Sint-Catharina, bijgestaan door de abt en de prior van St. Rikiers. Daaraan werd in 1440 door niemand minder dan de paus een einde gesteld (6).
Toch hielpen in 1445-1446, “den parochiepape van Sinte Kateline met zinen parochianen”, de Oostendenaars bij het graven van hun eerste haven, en dit zonder enige vergoeding tenzij 2 kannen wijn (7)!
Tijdens de beroerten en godsdienstoorlogen in de tweede helft van de 16de eeuw, werd Oostende door de Geuzen bezet en uitgebouwd tot een bolwerk tegen de Spaanse belegeraars. In 1584 werden om strategische reden, de zeewerende duinen oostwaarts van de stad doorgestoken. Hierdoor kreeg de zee vrij spel en zette bij vloed het achterland kilometers ver onder water. Sint-Catherine lag midden in het overstroomde gebied en werd onbewoonbaar. Tijdens het beleg van Oostende (1601-1604) ging de parochie volledig ten onder. Achteraf bleef alleen de kerkruïne over. Men herbruikte haar bouwstenen voor het herstellen van de Oostendse kerk. Bij het einde van de 18de eeuw waren van de Sint-Catharinakerk nog grondvesten en enige verweerde grafstenen zichtbaar. Vandaag is geen enkel spoor van de parochie overgebleven!
Bronnen
- J.B. Dreesen: ”St. Catharina-West”, De Plate nr. 9 sept. 1988.
- i.d. ”Nieuwe gegevens over Ter Streep” Ostendia VI 1993 blz. 141
- Ed. Vlietinck “Het oude Oostende1879” vermeld foutief “Poiton” i.p.v. “Ponthieu”, blz. 35 en 37.
- Diverse auteurs in “ Een oord genoemd Bredene”. Confrerie van ’t Vynckx-en Woutermans ambacht. Bredene 1991.
- “De drie gapers”: Jg 3, nr. 14, dec. 1999.”De Broederlijkheidstraat”.
- “Ommelooper van ’s Heer Woutermans ambacht,1559” Watering Blankenberge nr. 517. Rijksarch. Brugge. Toelichtingen door J.B. Dreesen in “ De Plate”: Dec. ’89, Nov. ’90, Mei ’93, Okt ’93, Sept. ’94.
- Ed. Vlietinck:”Het oude Oostende…” blz.35
- Ed. Vlietinck:”Het Oude Oostende…” blz 40
- Ed Vlientinck:”Het oude Oostende…” blz 69